Nước mắm lú

Hồi xưa dân chài không có Wetsuit (áo lặn), trước khi lặn, để chống lại cái rét trong ngày đông, tháng giá, họ đã uống nước mắm lú.

Bài của Kim Oanh (có chỉnh sửa).

Bà chủ tiệm nước mắm nổi tiếng một thời, Hồng Hương, tiếp chúng tôi trong căn nhà đã từng san sát mái vú, thùng chượp. Câu chuyện về nghề không đầy đủ bởi vì cuộc "cải tạo công - thương nghiệp" năm nào đã khiến gia đình bà chuyển nghề, bây giờ với bà, nó chỉ là kỷ niệm không muốn khơi gợi. Chúng tôi chỉ biết rằng cũng con cá cơm, cá nục ấy nhưng mỗi nhà có một cách chế biến khác nhau và như thế hương vị từng hãng cũng khác nhau, có ngon, có dở hoặc không đạt với khẩu vị người này mà lại quá tuyệt với người kia.

Bà chủ mang ra một chai thủy tinh đen sì, nhẹ nhàng nghiêng chai, một thứ nước màu cánh gián chảy ra. Mùi vị của thứ nước mắm lú này chẳng thơm, chẳng bốc như nước mắm nhĩ. Chúng khăn khẳn, mùi sắc, nhọn, xộc vào mũi khiến ta phải nhăn mặt. Bà mỉm cười "Không dễ uống đâu nhưng lát nữa sẽ ấm người lên đấy". Tôi nếm đủ một muỗng cà phê và "chữa cháy" bằng nước lạnh. Chiếc muỗng đi chưa giáp vòng, câu nói của bà đã được chứng minh. Người tôi nóng lên một cách rất dễ chịu, ấm áp từ bên trong, rất nồng nàn nhưng cũng rất nhẹ, không giống như uống rượu. Bà rót cho mỗi đứa một chai nhỏ với lời dặn: "Khi nào viêm họng ngậm một chút sẽ đỡ ngay, khi lạnh trong người cũng dùng được nhưng không được dùng nhiều. Sức các cô, cậu thì chỉ một muỗng thôi".

… Người ta chọn thứ nước mắm nhĩ, loại tinh chất nhất để làm nước mắm lú. Nói là làm chứ thực ra chỉ cất đi mà thôi, chừng 10 năm, tức là quên đi, bỏ đâu đó mà lú lẫn không nhớ sẽ thành nước mắm lú . Vị mặn bớt rất nhiều, mùi thơm cũng mất đi nhưng giá trị dinh dưỡng thì tăng lên, điều đó khiến cho nước mắm lú chuyển sang vai trò mới, đó là làm thuốc. Người đi lặn biển vào mùa lạnh uống một ngụm thì cơ thể sẽ ấm lên, ngâm lâu cũng không bị lạnh.

… Người chuẩn bị lên một câu vọng cổ, một chút nước mắm lú sẽ khiến giọng thanh hơn, sức trường hơn. Bởi vậy Bạch Tuyết, Lệ Thủy, Minh Vương… đều đã dùng nước mắm lú. Đáp lại cái trợn mắt ngạc nhiên tỏ vẻ không tin của tôi, người “thuyết trình” khẳng định: “Thật mà, cô cứ uống một chút rồi xem giọng mình thế nào". Tất nhiên là tôi uống thử và cũng tất nhiên là chất giọng chẳng lên được chút nào. Cũng phải thôi, tôi đâu có là ca sĩ. Và tôi cũng không chắc rằng các giọng ca cải lương mùi mẫn có uống nước mắm lú không. (Những câu chuyện dân gian thường được phủ lên lớp bụi huyền thoại nên chúng mang một sắc thái kỳ bí, nửa hư nửa thực, khó coi đó là chính xác 100% nhưng lại là nguồn đề tài cho những người yêu quê hương tha thiết).

Bẵng đi đến 2-3 năm sau, tôi bị một trận viêm họng nặng, cổ đau rát, nuốt nước miếng còn nhăn mặt. Uống thuốc tây mãi chẳng đỡ, tình cờ dọn dẹp tủ đựng ly chén mới thấy chai nước mắm lú bụi phủ mờ. Tôi lấy đúng một muỗng cà phê mang ra bàn ngồi ngắm nghía rồi đổ vào miệng. Cảm giác khét và đắng vẫn còn, vị mặn không đáng kể còn mùi vị thì phảng phất như có con gián đang bò bên cạnh. Một phút sau người tôi nóng dần lên, cổ họng dịu lại một cách rõ rệt, không thấy rát nữa. Ngày hôm sau bệnh viêm họng ra đi không chào tạm biệt.

Hình (không liên quan bài viết): Ánh mắt, với "thông điệp": không nhất thiết mọi chuyện đều cứ phải lộ diện, mà có khi chỉ cần một chút ... thoảng qua.